این روزها که مشکلات رنگارنگ و متنوعی همه حوزههای اقتصادی و اجتماعی را درگیر کرده و بسیاری از پیامدهای این مشکلات در حوزههای دیگری خود را نشان داده است، صنعت چاپ هم بهعنوان یکی از صنایع کلیدی و راهبردی هم در چنبره این مشکلات گرفتار آمده و هم از نتایج فشارهای موجود در حوزههای مختلف اثرات شدید و متنوعی پذیرفته است.
این روزها که مشکلات رنگارنگ و متنوعی همه حوزههای اقتصادی و اجتماعی را درگیر کرده و بسیاری از پیامدهای این مشکلات در حوزههای دیگری خود را نشان داده است، صنعت چاپ هم بهعنوان یکی از صنایع کلیدی و راهبردی هم در چنبره این مشکلات گرفتار آمده و هم از نتایج فشارهای موجود در حوزههای مختلف اثرات شدید و متنوعی پذیرفته است.
افزایش قیمت ارز بهعنوان یکی از مهمترین مولفههای موثر در صنعت چاپ بهدلیل وابستگی شدید تجهیزات، ماشینآلات، مواد و ملزومات چاپی به واردات در مرحله نخست به افزایش بیسامان قیمت واردات این محصولات و در مرحله بعد به افزایش شدید قیمت محصولات چاپی در مرحله عرضه منجر شده است. این نوسانات که حالا با شیبی ملایم به سمت مرز دورقمی شدن در حرکت است، باعث شد تا کاغذ بهعنوان مهمترین ماده و ابزار چاپ قیمتی پرنوسان و شدید پیدا کند. از این امر مهمتر، اینکه با وجود قیمتهای نجومی، این محصول در بازار پیدا نمیشود و همین امر بر دامنه نوسانات این حوزه اثرات مخربی گذاشته است.
کاغذ در واقع پرکاربردترین ماده در هر چاپخانه است و وقتی هم از نظر قیمت و هم از نظر در دسترس و موجود بودن این فرآورده دچار مشکلات عدیده میشود، معلوم است که کار و کسب چاپخانه درگیر اما و اگرهای زیادی میشود که نتیجهاش نیمه فعال شدن و حتی تعطیلی بسیاری از واحدهای چاپی بوده است.
از سوی دیگر حرکت حوزه عرضه به فروش نقدی بر معضلات این حوزه تا حد زیادی افزوده است که این امر باعث شده است تا بسیاری از فعالان توان ادامه این مسیر را نداشته و عطای کار را به لقایش ببخشند. این در حالی است که پیش از این صنف کاغذ با توجه به شرایط واحدهای چاپی نسبت به در اختیار قرار دادن کاغذ بهصورتهای مختلف غیر نقدی مشکلات اولیه واحدهای چاپی را رفع میکرد و واحدهای چاپی هم پس از تسویه حساب با مشتری نسبت به پرداخت مبالغ مربوط به خرید کاغذ و دیگر اقلام مصرفی اقدام میکردند.
از سوی دیگر این افزایش قیمت ارز و نوسانات این حوزه بهویژه در حوزه دلار بر روی دیگر اقلام مصرفی حوزه چاپ هم اثرات مخربی داشته است که افزایش قیمت یکی از این اثرات بوده است. در این شرایط طبیعی است که چاپخانهها نسبت به تعدیل نیروهای خود از یکسو و کاهش فعالیتهای خود از سوی دیگر اقدام کنند تا بتوانند از پس هزینههای متعدد این حوزه برآیند و به ادامه فعالیت بپردازند.
این امر به این معنا نیست که همه فعالان توان ادامه این وضعیت را دارند، بلکه به این معناست که واحدهای دارای توان تامین مالی و نقدینگی تا حدودی با عقبانداختن و تاخیر در فرآیند توقف فعالیتها، به ادامه مسیر میپردازند و واحدهای کمتر برخوردار از تسهیلات و امکانات تامین نقدینگی و سرمایه آرام آرام از گردونه خارج میشوند و این امر بهمعنای واقعی نوعی خالی شدن بازار از فعالان باسابقه و دارای تجارب ارزنده است که هم برای وضعیت کنونی و هم برای آینده کشور نوعی تهدید جدی محسوب میشود.
این مشکلات تنها به مسائل مالی و نوسانات حوزه ارز هم محدود نمیشود و متاسفانه در حوزههای دیگر هم نمود و بروز زیادی دارد. کاهش توان مالی شرکتها و بهویژه دستگاههای اجرایی و دولتی در سفارش محصولات چاپی به واحدهای مختلف که با تشدید تحریمها در سالهای آغازین دولت یازدهم و حالا با آغاز تحریمهای اولیه آمریکا و در آستانه تحریمهای ثانویه و اصلی که با هدف محدودسازی کامل فعالیتهای اقتصادی کشور صورت میگیرد، تشدید شده و روند شدید کاهشی داشته است، از دیگر مشکلات این حوزه است.
به جرات میتوان گفت که حجم سفارشات چاپی نسبت به سال گذشته و نسبت به سالهای پیشین کاهشی بیش از ۵۰ درصد داشته و بسیاری از دستگاههای اجرایی با حذف هزینههای تبلیغاتی رسما و عملا نسبت به تامین نیازهای چاپی خود، جانب احتیاط را کنار گذاشته و به سمت حذف ایندست سفارشات در حرکت هستند.
این در حالی است که با تکفیک فعالیتهای اجرایی حوزه چاپ میان دو وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی و صنعت و معدن و تجارت عملا امور مربوط به حوزه فنی و تجهیزاتی به بخش وزارت صمت و بخش محتوایی و غیر فتی چاپ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محول شده است.
این امر اگرچه محاسن زیادی دارد و به تخصصی شدن هرچه بیشتر امور اجرایی و نظارتها منجر میشود، اما ناهماهنگی و گاهی نبود فهم درست و تفاهم فکری در برخی از عرصههای اجرایی مشکلاتی را ایجاد کرده و خواهد کرد که برای فعالیتهای شکننده حوزه چاپ، حکم زهر و سم دارد و میتواند به رکود بیشتر در این عرصه منجر شود.
نمونه عینی این ناهماهنگی و نابسامانی را در حوزه کاغذ دیدیم که با وجود نامههای متعدد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعیین کارگروهی مشترک برای تعیین و ساماندهی واردات کاغذ، این امر اولا موجب مشکلاتی از جمله نبود کاغذ در بازار شد و در مرحله بعد هم روند واردات بهگونهای پیش رفت که واردکنندگان هم نامآشنایان این حوزه نبودند و هم با حیف و میل کردن ارزهای دولتی، راه را برای افزایش بیسابقه قیمت در این حوزه باز کردند و قیمت کاغذ به رقمهای نجومی هم رسید.
این حوزه کلیدی در عرصه آموزش هم مشکلات عدیدهای دارد که باعث قفل شدن فعالیتها در آینده نزدیک خواهد شد. با محدود شدن فعالیت آموزشی دانشکده چاپ در دانشگاه علمی و کاربردی و مشکلاتی که برسر مکان این دانشکده پدید آمد، عملا آموزشهای رسمی و دانشگاهی این حوزه دچار محدودیت شد و این امر در درازمدت میتواند آسیبهایی به این صنعت پرسابقه وارد کند.
از سوی دیگر و بهدلیل هزینهبر بودن مباحث و مقولههای آموزشی، واحدهای چاپی بهدلیل در تنگنا بودن در مسایل و مشکلات مالی، توان تامین هزینههای آموزشی را ندارند و اتحادیههای صنفی هم درگیریها و مشکلاتی دارند که به محدود شدن فعالیتهای آموزشی منجر شده است.
این خلاء و فضای خالی در حالی ایجاد شده است که حوزه چاپ بهدلیل بهروز شدن برنامهها و فعالیتهای حوزههای مختلف در عرصههای جهانی، در حوزه داخلی هم نیازمند بهروز شدن و تجهیز به تازهترین و بهروزترین برنامهها و نرمافزارها و آموزشهاست. نبود یا کمبود این آموزشها میتواند به عقبماندگی بیشتر فعالیتهای چاپی منجر شود، امری که در همین زمان حاضر هم به عقبماندگی حداقل یکدههای ما از صنعت چاپ جهانی منجر شده است و این روند میتواند به تعمیق و گسترش بیشتر این عقبماندگی منجر شود.
به نظر میرسد که ضرورت دارد دستگاههای متولی بهویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که حالا از بند فعالیتهای دست و پا گیر در حوزه فنی و صنعتی هم رها شده است و تولیت محتوایی این حوزه را بهعهده گرفته است، نسبت به آسیبشناسی و ارزیابی مشکلات این حوزه برنامههایی را تدارک ببیند و با استفاده از نظرات کارشناسانه و صاحبنظران حوزههای مختلف چاپ نسبت به شناسایی و رفع این مشکلات اقدام کند.
البته نقش اتحادیهها و انجمنها و صنوف هم در این زمینه خطیر و پررنگ است و لازم است با بازنگری در برنامهها و وظایف اتحادیهها تحرک و پویایی تازهای در این صنعت با قدمت ایجاد شود و فعالان را با استفاده از تازهترین دانشها و اطلاعات روز جهان، خلاءهای موجود پر شود.